როდესაც იერუსალიმთან ახლოს ეს ვრცელი ქალაქი აშენდა, ხალხი შემგროვებლობა-ნადირობიდან მიწათმოქმედებასა და ფერმერობაზე გადადიოდა. ქალაქი სავსე იყო ქვის სახლებითა და წითელი იატაკის მქონე საკვების მარაგისთვის შექმნილი ნაგებობებით.
დიდ ტერიტორიაზე გაშლილი, აყვავებული ნეოლითური ქალაქი, რომელიც 9 000 წლით თარიღდება, მოცაში, იერუსალიმის მთების ძირში აღმოაჩინეს. ამ ადგილას, სადაც რამდენიმე ათეული ქვის სახლი, შედარებით დიდი შენობები, რომლებიც შესაძლოა ტაძრები ყოფილიყვნენ, და ადამიანის ჩონჩხები აღმოაჩინეს, იგეგმებოდა ახალი გზის გაყვანა. სწორედ ეს გახდა აღმოჩენის მიზეზი.
აღნიშნულთან დაკავშირებით სტატიას Haaretz-ი აქვეყნებს, მის ქართულ თარგმანს კი GUARDIAN.GE გთავაზობთ.
მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ძველ კოლონიებს არ ჰქონდათ საკმარისი „კულტურა“ ამხელა ქალაქის გასაშენებლად, მცდარი აღმოჩნდა. ამ ქალაქს შეეძლო ათასობით ადამიანის უზრუნველყოფა. მისი სიგრძე დაახლოებით 500 მეტრია, რაც დიდად არ განსხვავდება ახლომდებარე სოფელ აბუ გოშისგან. თუმცა, ქალაქი გაურკვეველი მიზეზებით დატოვეს 400 წლის შემდეგ. აღნიშნული ფაქტიდან 5000 წლის შემდეგ ქალაქი რომაელებმა განაახლეს და იქვე დასახლდნენ.
ისრაელელები კარგად იცნობენ ქალაქის მიმდებარე ტერიტორიას: ეს ადგილი მდებარეობს თელავივსა და იერუსალიმს შორის, მთავარ გზატკეცილთან ახლოს მდებარე ხევში, რომლის თავზეც ამჟამად ხიდია გადებული.
ქალაქის ასეთი მოულოდნელი აღმოჩენა რიგით მეორეა ამ ტერიტორიაზე. შუაფატში 7000 წლის სახლები აღმოაჩინეს, რომლებშიც ხალხი ასეული წლების განმავლობაში სახლობდა.
ნეოლითური მოსახლეები ქვის აგურებს კაჟის დახმარებით ამზადებდნენ. ისინი ხის პალოების დახმარებით ამუშავებდნენ ქვებს. ქვის აგურებს ტალახით ამაგრებდნენ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ყოველი სველი ამინდის შემდეგ კედლებს გამაგრება სჭირდებოდა. ქალაქი ორი ნაკადულის შესართავთან მდებარეობს.
ამ ქალაქში მცხოვრებმა ადამიანებმა 9 000 წლის წინათ მოახერხეს შემგროვებლობისა და ნადირობის მიწათმოქმედებით ჩანაცვლება, რისთვისაც სხვა ტომებს ათასწლეულები დასჭირდებოდა.
მოცას ქალაქი არ არის ერთადერთი დიდი დასახლებული პუნქტი. ჰამოუდ ხალაილმა Haaretz-თან საუბრისას განაცხადა: „არიან სხვებიც, უმეტესად იორდანიაში, მაგრამ, არც ერთი მათგანია სრულად ამოთხრილი. რამდენიმე სოფელს ისრაელშიც შეხვდებით, მაგალითად ჰულას ხეობა, რომელიც ადრე ჭაობიანი იყო“.
„იმ დროისთვის ნეოლითური დასახლებები ყვაოდა. ხალხს, რომელიც მონადირებული ვირთხებითა და მოკრეფილი ხილით თავის რჩენას შეეშვა და სოფლის მეურნეობას მიჰყო ხელი, ჰქონდა იმის დრო და შესაძლებლობა, აეგო არა მარტო ქვის სახლები, არამედ თავშეყრის ადგილები, რომელთა კონსტრუქციის ტიპი უფრო მონუმენტურია. ეს ნაგებობებიც მოცაში აღმოაჩინეს არქეოლოგებმა“.
„ჩვენ მხოლოდ ვარაუდის დონეზე ვფლობთ ინფორმაციას, თუ რას აკეთებდნენ ძველად ამგვარ ნაგებობებში. თუმცაღა, ერთი რამ დანამდვილებით ვიცით. ეს ნაგებობები საოცარი ოსტატობითა და სიფრთხილით არის აშენებული, რაც შენობისადმი პატივისცემის გამომხატველია“.
„საცხოვრებელ სახლებში იატაკად მხოლოდ და მხოლოდ ბათქაში გამოიყენებოდა. მაგრამ, ზემოთ ხსენებულ ნაგებობებში წითელი ფერის უკეთესი ხარისხის ბათქაშს ვხვდებით“.
„საცხოვრებელ სახლებსა და თავშეყრის ადგილებს შორის განსხვავება ხელსაწყოების ნაკრებები იყო, რაც იმას ამტკიცებს, რომ თავშეყრის ნაგებობებში რაღაც განსაკუთრებული ხდებოდა“.
ხალაილი ირწმუნება, რომ ეს წითელი ფერი რაღაცას აუცილებლად უნდა ნიშნავდეს. საბედნიეროდ, არქეოლოგებს ამ ნაგებობებში ძალადობის კვალი არ შეუნიშნავთ. „ხალხი ღმერთებს თაყვანს ოდითგანვე სცემდა, რაც დაამოწმა ანატოლიაში, გიობექლი-ტეფეში მდებარე 12000 წლის ტაძარმა“.
ჰამოუდ ხალაილი ფიქრობს, რომ ამ ხელსაწყოებსა და ნაგებობებს რელიგიური შინაარსი უნდა ჰქონდეს, რაც კაცობრიობას ოდითგანვე მოჰყვება.
ხალაილის თქმით, ნაყოფიერი მოცას ხეობა უძველესი დროიდან იყო დასახლებული. ეს ნეოლითური ქალაქი იმ დროისთვის ადამიანთა ქმედების ყველაზე დიდი ცენტრი იყო მიმდებარე ტერიტორიაზე.
ორგანულმა აღმოჩენებმა ცხადყო, რომ ბინადრები მიირთმევდნენ მცირე ზომის ანტილოპებს, დათვებს, მაჩვებს, კურდღლებსა და ნებისმიერ მღრღნელს, რაზეც კი ხელი მიუწვდებოდათ. ისინი ასევე იკვებებოდნენ ცხვრებით, თხებით, ღორებითა და ძროხებით, რომლებიც ნაწილობრივ მოშინაურებულები იყვნენ. ეს ის პერიოდია, როდესაც ბინადრები სოფლის მეურნეობაზე გადადიოდნენ და შესაბამისად, მცენარეებისა და ცხოველების მოშენება ჯერ კიდევ არასრულყოფილი იყო. მაგალითად, თხის მოშიანურება მხოლოდ 11 000 წლის წინ მოახერხეს მესოპოტამიაში. ცხვარი პირველად ანატოლიაში მოიშინაურეს 10 000 წლის წინ.
მოცას თხები შედარებით გარეულები იყვნენ, რომლებსაც იმ ტერიტორიაზე ბევრს ნახავდით. როგორც ხალაილი ამტკიცებს, მობინადრეები ახალშობილ თხებს დედისგან შორს, საცხოვრებელ სახლში გადაიყვანდნენ და როდესაც თხა მშობლებად ადამიანებს აღიქვამდა, მეტად დამყოლი ხდებოდა.
„ჩვენ ვიცით, რომ ტახები მოშინაურებული ჰყავდათ. ამას ის ამტკიცებს, რომ მათი ეშვები საკმაოდ კარგ მდგომარეობაში იყო. როდესაც ტახი თავისით შოულობს საკვებს, ეშვები უფუჭდება. ადრეულ ხანაში მათ ხაფანგებით იჭერდნენ“, დაამატა ხალაილიმ.
მეცნიერებმა ხორბლის, ქერის, ლობიოს მარცვლებისა და მუხუდოს კვალი აღმოაჩინეს. იმ დროისთვის ქერი მხოლოდ ათასწლეულის აღმოჩენილი იყო. როგორც ცნობილია, ლობიო პირველად გალილეში მოიყვანეს 10 000 წლის წინათ.
როგორც ჩანს, მაშინ ბარაქიანი პერიოდი ედგა ქალაქს. თუმცა, დეტალები მაინც უცნობია, თუ როგორ დაიწყეს ბინადრებმა მიწათმოქმედება და ცხოველების მოშინაურება. გალილეში აღმოაჩინეს მეორე ასეთი ტიპის დიდი დასახლება, რომელიც 12 000 წლით თარიღდება. ქალაქები აღმოჩენილია იორდანიასა და თურქეთშიც.
„ნეოლითურ პერიოდში გარკვეულ ტერიტორიაზე ათასზე მეტი ადამიანი როდესაც ცხოვრობს, ეს უკვე სოფელი აღარაა, ქალაქია“, განაცხადა ხალაილიმ.
საცხოვრებელი სახლების იატაკი ბათქაშით იყო დაფარული და სისუფთავეს ინარჩუნებდა, ამიტომაც პატარა ბავშვების ცხოვრების შესახებ ცოტა მინიშნებები გვაქვს.
ბათქაშის ქვეშ ჩანასახის პოზაში ათამდე ადამიანია დასაფლავებული.
ხალაილი განმარტავს, რომ პირველად, კაცობრიობის ისტორიაში, ბავშვებსა და ახალშობილებს მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავათ.
თეორიის თანახმად, აგროკულტურაზე გადასვლამ ბავშვებისადმი დამოკიდებულება შეცვალა.
„შემგროვებლობისა და ნადირობის პერიოდში, როდესაც ახალშობილი დაიღუპებოდა, არ ასაფლავებდნენ. ყოველ შემთხვევაში, ახალშობილის ნამარხები აღმოჩენილი არ არის“, დაამატა მან. „როდესაც ხალხი სოფლის მეურნეობაზე გადავიდა, უკვე ჩნდება ნამარხები, სადაც ახალშობილები ან ბავშვები არიან“.
იმ დროისთვის მოსახლეობის განაწილება ნორმალური იყო, თუმცა ზოგიერთ გვამს თავის ქალა აკლდა.
არქეოლოგები ვარაუდობენ, რომ იმ „დაკარგული“ თავის ქალებით რელიგიურ რიტუალებს აღასრულებდნენ.
9 500 წლის თავის ქალებს ყველგან შეხვდებით ამ ტერიტორიაზე, სამხრეთ ისრაელიდან თურქეთამდე. ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, ეს თავის ქალები წინაპრების კულტს უკავშირდება, რამაც გამოიწვია ნეოლითური კომპლექსური საზოგადოების ჩამოყალიბება.
ხალაილიმ შეცვალა ეს თეორია და ამბობს, რომ როდესაც თემის ლიდერი გარდაიცვლებოდა, მის თავის ქალას ნიღბად აკეთებდნენ.
თავის ქალას გაწმენდნენ ბათქაშით და შემდეგ ღებავდნენ. ამის მერე თავის ქალას ხალხის თავშეყრის ადგილას დაკიდებდნენ და მომავალი ლიდერის გამოჩენამდე იქ რჩებოდა.
„ეს ჩვევა კედელზე დაკიდებულ ბაბუის ფოტოსურათს გავს. იქამდე ჰკიდია, სანამ სახლს არ გაარემონტებ“, განაცხადა ხალაილიმ.
ვარდის აქვს თეორია, თუ რატომ იყვნენ ლიდერები საჭირონი. „მოხეტიალეთა გუნდს მცირე დაძაბულობაც საფრთხეს უქმნის და დაშლისკენ უბიძგებს. როდესაც სადმე დასახლდები, ბევრი საკითხია, რაც დაძაბულობის გამომწვევია და ასეთ ვითარებაში აუცილებელია პიროვნება, რომელიც მარტივად გადაჭრის საკითხს და მიიღებს გადაწყვეტილებებს“, აცხადებს ვარდი.
არქეოლოგებმა თიხის ნაკეთობები ვერ აღმოაჩინეს. თიხაზე მუშაობა ნეოლითური კულტურის ნაწილია. ქვის ხელსაწყოებთან ერთად არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს ნეოლითური ქალაქი, სადაც ნამგლისებრ დანებს, ისრებს, ნაჯახებსა და შუბებს მიაკვლიეს. აღმოჩენილი, ვულკანური წარმოშობის დამსხვრეული ხმლები სათავეს ანატოლიიდან იღებენ. ვარდის ვარაუდით, ობსიდიანელები სამხრეთით შემთხვევით მოხვდნენ ვაჭრობისას.
8 700 წლის წინათ ქალაქი გაუკაცრიელდა. მიზეზი უცნობია. ვარდის მტკიცებით, რესურსები ამოიწურა. შესაძლოა რაიმე სახის ეპიდემია გავრცელებულიყო. იქაურობა მტვერმა მოიცვა და ნეოლითური ქალაქი ყველამ დაივიწყა. დაახლოებით ძვ.წ. 200 წელს რომაელებმა განაახლეს ქალაქი და იქვე დასახლდნენ.
მოგესალმებათ საინფორმაციო სააგენტო GUARDIANGE-ის ადმინისტრაცია და გაცნობებთ, რომ სააგენტოს განახლების შედეგად, ამიერიდან ვებგვერდის ძველ ვერსიაზე -WWW.GUARDIANGE.GE ხელმისაწვდომი იქნება 2023 წლის 7 სექტემბრამდე განთავსებული საინფორმაციო ხასიათის წერილობითი/ფოტო/ვიდეო მასალა, ხოლო განახლებული სააგენტოს ვებგვერდს შეგიძლიათ გაეცნოთ WWW.GUARDIANGE.COM-ზე.
GUARDIAN.GE - ჩრდილოეთ კორეის ლიდერი კიმ ჩენ ინი სექტემბერში რუსეთში პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინთან შესახვედრად გამგზავრებას აპირებს, იტყობინება BBC-ის პარტნიორი CBS-ი ამერიკელ ოფიციალურ პირზე დაყრდნობით. ორი ლიდერი განიხილავს შესაძლებლობას, რომ ჩრდილოეთ კორეამ მოსკოვს იარაღი მიაწოდოს უკრაინაში ომის მხარდასაჭერად, განაცხადა ოფიციალურმა წარმომადგენელმა. დაგეგმილი შეხვედრის ზუსტი ადგილი უცნობია. წყაროებმა „The New York Times“-ს განუცხადეს, რომ კიმი, სავარაუდოდ, ბრონირებული მატარებლით გაემგზავრება.